حیات در میان بوته‌ها (۲) – به سمت هوا

مقدمه

حیات در میان بوته‌ها (Life In The Undergrowth) نام یک مجموعه‌ی مستندی پنج قسمتی ساخت بی.بی.سی است که اولین بار در سال ۲۰۰۵ از این شبکه‌ی تلویزیونی پخش شده (طبق گفته‌ی دوستان کانال چهار خودمان هم این مجموعه را نشان داده یا دارد نشان می‌دهد). در این مجموعه همراه با دیوید اتنبرو صحنه‌های شگفت‌انگیزی از زندگی بی‌مهرگان شامل حشرات، عنکبوتها و موجودات مشابه را به نظاره می‌نشینیم.

آنچه در این نوشته می‌بینید مرتب شده‌ی یادداشتها و برگزیده‌ی تصاویری است که از قسمت دوم این مجموعه ثبت کرده‌ام، سنجاقکها، پروانه‌ها، بیدها و شبپره‌ها، زنبورها (در زندگی فردیشان)، مگسها و بعضی حشرات بالدار دیگر موضوع اصلی این قسمت از این مجموعه است. (یادداشتهایم از قسمت اول مجموعه، ناقص است که سعی می‌کنم در اولین فرصت آن را کامل کنم و آن را هم در دسترستان قرار دهم.).

از زیردریایی به هلیکوپتر

سنجاقکها بیشتر عمرشان را در آب سپری می‌کنند، در آنجا به شکار حشرات و ماهیهای کوچک و حتی همنوعان خودشان مشغولند. در این حال شکل و قیافه‌ی آنها چندان شباهتی با سنجاقکهای بالغ ندارد:

حشره‌ی جراح

بسیاری از حشرات داخل بدن حشرات دیگر تخمگذاری می‌کنند تا لارو آنها به محض تولد به غذای آماده دسترسی داشته باشد. این زنبور از آن جمله است و قربانی او کرم حشره‌ی پروانه‌ی سفید کلم است. تخمگذاری این زنبور داخل بدن کرم شبیه یک جراحی ماهرانه است و کرم متوجه این عمل نمی‌شود! حتی ممکن است در حین این کار به خوردن مشغول باشد و از این کار دست نکشد!

اما در نهایت سرنوشت شومی انتظار او را می‌کشد:

حشره‌ی حافظه

بعضی حشرات با وجود کوچکی جثه و مغز مهارتهای عجیبی دارند. مثلاً نوعی بید وجود دارد که در حین سر زدن به خوشه‌ای از گلهای مورد علاقه‌اش، هیچگاه یک گل را دوبار ملاقات نمی‌کند! هر چند که ملاقات گلها را به ترتیب انجام نمی‌دهد و تعداد گلهای موجود در یک خوشه هم زیاد است:

این حشره عادتهای عجیبی هم دارد. مثلاً نوع ماده‌ی آن در حین جفتگیری به خوردن شهد گلها مشغول است در حالی که به نظر می‌رسد نوع نر دارد تلاش می‌کند نوع ماده را به سمت مخالف بکشد!

هلیکوپتر در تعقیب موشک

عادتهای فصل جفتگیری انواع جانوران از رفتارهای دیدنی آنهاست. جالب است بدانیم که خودنمایی حشره‌ی نر مگسهای هلیکوپتری این است که در یک نقطه از هوا ثابت بال بزنند بدون آن که از جایشان جابه‌جا شوند! البته این کار آسان نیست و جریانهای ظریف هوا همیشه آنها را هل می‌دهند. هنر این مگسها این است که با جابه‌جاییهای غیرقابل مشاهده این تأثیرات را به حداقل برسانند (مگس هلیکوپتری یک اسم من‌درآوردی است، نمی‌دانم در فارسی برای این مگسها اسم خاصی داریم یا نه).

رفتار انتخابی نوع ماده هم جالب است! نوع ماده با سرعت بسیار زیادی از کنار نر مورد علاقه‌اش عبور می‌کند و نر تلاش می‌کند او را بگیرد. رفتاری که با آن می‌توان این مگس را گول زد و آن را به بازی گرفت:

استاد اوریگامی

ببینید این حشره چطور بالهایش را زیر قابل پشتیش قایم می‌کند:

سوسکی با ابعاد کف دست انسان

این غولچه‌ی بدترکیب آرواره‌های خطرناکی دارد و ممکن است در صورت عدم احتیاط به دست آسیب بزند (البته اگر سعی کنید مثل آقای اتنبرو او را در دست بگیرید و گرنه موجود مهاجمی نیست). لارو آن تا به حال دیده نشده، اما حدس زده می‌شود ابعاد آن دو برابر خودش باشد.

حشره‌ی تقویم

این حشره بیشتر عمر طولانیش را با قیافه‌ای متفاوت در زیر زمین و در مجاورت ریشه‌ی درختان سپری می‌کند و دقیقاً بعد از هفده سال (نه بیشتر و نه کمتر) به سطح زمین می‌آید، پوست می‌اندازد و جفتگیری می‌کند:

این که به چه ترتیبی این حشره گذشت این میزان زمان را تشخیص می‌دهد از سؤالاتی است که هنوز جوابی برای آن نداریم.

در موقع جفتگیری، حشره‌ی نر این نوع، مثل جیرجیرکها پر سر و صداست و حشره‌ی ماده صدایی کلیک مانند از خود در می‌آورد که نر را به سمت خود می‌کشد. صدایی که با بشکن زدن می‌شود آن را تقلید کرد. البته باید بدانید که اگر حشره‌ی نر این نوع شما را با ماده‌ی خودش اشتباه بگیرد ممکن است تصمیم بگیرد آواز کر کننده‌اش را در گوشتان بخواند 😉 :