خط فارسی در کامپیوتر: انتخاب میان زیبایی و کارایی؟

ه‌ی چسبان

در صفحه‌کلید پیش‌فرض فارسی ویندوز (XP، ویستا، ۷ و احتمالاً ۲۰۰۰) با کلید ترکیبی Shift+G می‌توانید نویسه‌ی «ۀ» را (برای فونت تاهوما) تایپ کنید. من تا مدتی «ه»های چسبان را بدون نوشتن کسره‌ی تبدیل شده به «ی» تایپ می‌کردم: «کسره اضافه». تا مدت نسبتاً زیادی هم این «ی» را به طور کامل در حالی که با نیم‌فاصله از کلمه‌ی اصلی جدا شده تایپ می‌کردم: «کسره‌ی اضافه». اما اخیراً با کشف نحوه‌ی تایپ «ۀ» (به یاد کتابهای درسی ابتدایی) خیلی جاها از این نویسه کمک گرفته‌ام: «کسرۀ اضافه». راه حل آخری (علی‌رغم زیبایی ظاهری) برای وب به نظرم اصلاً مناسب نیست (برای جستجو مشکل ایجاد می‌کند، علی‌رغم آن که برای چاپ راه حل خوبی است) و راه حل منطقی‌تر (کسره‌ی اضافه) به نظرم نازیباست.

پی‌نوشت: در صفحه‌کلید استاندارد ایران که با دریافت این برنامه و نصب آن در دسترس قرار می‌گیرد نویسهٔ «ٔ» را می‌توان با کلید ترکیبی Shift+N تای‍پ کرد که راه‌حل نهایی هٔ چسبان است، چون هم مشکل زیبایی را حل می‌کند و هم با توجه به این که یک نویسهٔ اضافی است برای جستجوپذیری متن مشکلی ایجاد نمی‌کند. نحوهٔ چینش حروف در این صفحه‌کلید را اینجا ببینید.

اعداد فارسی

ترجیح زیبایی نحوه‌ی نمایش بر جستجوپذیری و آسانی انتقال، در جای دیگری هم احتمالاً مشکلات زیادی برای خط فارسی در وب ایجاد کرده و آن نحوه‌ی تایپ اعداد است. بسیاری از وب‌نویسان به کمک ابزارهای موجود و در بعضی موارد -در مورد کسانی مانند من- به هر سختی که شده اعداد را به شکل فارسیشان تایپ می‌کنند (۰۱۲۳۴۵۶۷۸۹ به جای 0123456789، اگر شما هم به نوع مشابهی از این مازوخیسم مبتلا هستید توصیه می‌کنم این ابزار را امتحان کنید). مرورگرها و ابزارهای موجود، اغلب توانایی نمایش شکل درست اعداد در میانه‌ی متون فارسی را ندارند و استفاده از شکل یونیکد نویسه‌های عددی فارسی مشکل نازیبایی اعداد لاتین در متون فارسی را حل کرده. اما آیا این راه حل درست است؟ شما اگر بخواهید در متن صفحه‌ی وبی که اعداد آن با این شیوه تایپ شده اعداد را جستجو کنید در جعبه‌ی جستجو چگونه اعداد را تایپ می‌کنید؟ آیا می‌توان اعداد تایپ شده به این شیوه را از جداول به مایکروسافت اکسل برد و جمع ستونهای آنها را به راحتی به دست آورد. علی‌رغم این مشکلات بنیادی، من و احتمالاً بسیاری دیگر از طرفداران این شیوه به این کار خود ادامه می‌دهیم!

ایران نستعلیق

یکی دو باری کاربران گنجور رومیزی از من خواسته‌اند که «ایران نستعلیق» را فونت پیش‌فرض نمایش شعرها قرار دهم. چند سالی هست که این فونت با حمایت شورای عالی اطلاع‌رسانی به صورت رایگان در اختیار فارسی‌زبانان قرار گرفته و یکی دو سالی هست که قرار است «به زودی» نگارش جدید آن عرضه شود. در هر صورت، علی‌رغم زیبایی، این فونت مشکلات زیادی دارد. بریده شدن بالا و پایین کلمات از مشکلات معمول آن است. ایراد جالب دیگری که من دیدم آن است که «اعتصامی» را «اغتصامی» نمایش می‌دهد:

به همین دلایل، حداقل تا چند سال بعد که احتمالاً نگارش بدون ایرادی از این فونت عرضه شود (یا به احتمال قوی‌تر، یک علاقمند زبان و خط فارسی بدون استفاده از بودجه‌های دولتی و صرفاً از روی دلسوزی و علاقه نگارش بهتری از چنین فونتی را ارائه کند) استفاده‌ی عملی از آن امکانپذیر نیست.