بنشینم و صبر پیش گیرم

اگر زمانی حس و حال شعر خواندن داشتید و دنبال یکی از خوبهایش می‌گشتید، توصیه می‌کنم این ترجیع بند زیبا و بلند سعدی را بخوانید.

تصویرها و تشبیه‌های جالبی دارد، وزن آهنگین و سریعی دارد (هموزن لیلی و مجنون نظامی است)، زمینی و ساده است و در کل بسیاری از چیزهایی را که یک شعر باید داشته باشد تا از آن احساس لذت به آدم دست دهد در خود دارد.

ترجیع بند و بند ترجیع

قالب شعر «ترجیع بند» است: یعنی ترکیبی است از چند تکه‌ی غزلگونه که پس از پایان هر تکه یک بیت خاص تکرار می‌شود یا به زبان بهتر به یک «بند» ثابت از شعر، مکرراً «ترجیع» می‌شود یعنی مخاطب به آن بازگشت داده می‌شود.

بند ترجیع در این شعر این است:

این بند یک مشخصه‌ی مشهود دارد و آن این که به تنهایی مفهوم کاملی را نمی‌رساند. وقتی این جملات را می‌شنوید انتظار دارید که پیش از آن شرح داده شده باشد که چرا الان باید گوینده «بنشیند و صبر پیش گیرد، …». و یکی از رازهای زیبایی این شعر در همین است که به تناسب مقدمه‌ی ترجیع لحن آن تغییر می‌کند: گاه لحن خبری، گاه لحن سؤالی و گاه لحن اعتراضی دارد.

در بند اول لحن سؤالی و اعتراضی دارد، ببینید:

در بند دوم شاعر چاره‌ای جز صبر پیشه کردن ندارد، این کار را پیشه‌ی مردمان خردمند می‌داند و به آن راضی است (طمع را باید طــَـمــ۬۫ــع به سکون میم بخوانیم تا وزن شعر درست باشد، راجع به این کلمه مطمئن نیستم، کلیات سعدی دم دستم نیست تا آن را با نسخه‌ی چاپی مقایسه کنم):

در بند سوم شاعر تهدید می‌کند که اگر محبوبش بخواهد به رفتارهای گذشته‌اش ادامه دهد دیگر صبر پیشه نخواهد کرد! :

در بند بعدی شاعر می‌خواهد صبر پیشه کند، اما دلش نمی‌گذارد! :

در بند بعدی هم شاعر به صبر و دنباله‌ی کار خود گرفتن راضی است، اما این بار محبوبش نمی‌گذارد این کار را بکند! :

همین روند تا آخر شعر ادامه پیدا می‌کند:

تصویرها و تشبیه‌ها

این یکی را ببینید («که»ی اول مصرع دوم را باید کشیده بخوانید تا وزن شعر رعایت شود):

می‌دانید؟! بعضی وقتها پیش می‌آید که آدم یک دروغی می‌سازد و بعد آنقدر آن دروغ را تکرار می‌کند و به واقعیات و راستها ربطش می‌دهد که خودش هم آن را باورش می‌شود! این از آن دروغهایی است که شاعر خودش هم باورش شده: آنقدر محبوبش را به ماه شبیه دانسته و تشبیه کرده که حالا در فکر فرو رفته که محبوب ماهپاره‌اش اگر به پشت بام برود آیا کسی متوجه می‌شود که این ماه اصلی نیست؟!

جسارت سعدی را در این بیت ببینید:

ابیات و تکه‌های برگزیده

طنز بیت سوم این تکه را داشته باشید:

این بیت را در یکی از ترانه‌های مناسبتی صدا و سیما زیاد شنیده‌ام (فکر می‌کنم):

این بیت هم معروف است:

مصرع دوم این بیت از نظامی است (ابتدای لیلی و مجنون):