خط فارسی در کامپیوتر: انتخاب میان زیبایی و کارایی؟

ه‌ی چسبان

در صفحه‌کلید پیش‌فرض فارسی ویندوز (XP، ویستا، ۷ و احتمالاً ۲۰۰۰) با کلید ترکیبی Shift+G می‌توانید نویسه‌ی «ۀ» را (برای فونت تاهوما) تایپ کنید. من تا مدتی «ه»های چسبان را بدون نوشتن کسره‌ی تبدیل شده به «ی» تایپ می‌کردم: «کسره اضافه». تا مدت نسبتاً زیادی هم این «ی» را به طور کامل در حالی که با نیم‌فاصله از کلمه‌ی اصلی جدا شده تایپ می‌کردم: «کسره‌ی اضافه». اما اخیراً با کشف نحوه‌ی تایپ «ۀ» (به یاد کتابهای درسی ابتدایی) خیلی جاها از این نویسه کمک گرفته‌ام: «کسرۀ اضافه». راه حل آخری (علی‌رغم زیبایی ظاهری) برای وب به نظرم اصلاً مناسب نیست (برای جستجو مشکل ایجاد می‌کند، علی‌رغم آن که برای چاپ راه حل خوبی است) و راه حل منطقی‌تر (کسره‌ی اضافه) به نظرم نازیباست.

پی‌نوشت: در صفحه‌کلید استاندارد ایران که با دریافت این برنامه و نصب آن در دسترس قرار می‌گیرد نویسهٔ «ٔ» را می‌توان با کلید ترکیبی Shift+N تای‍پ کرد که راه‌حل نهایی هٔ چسبان است، چون هم مشکل زیبایی را حل می‌کند و هم با توجه به این که یک نویسهٔ اضافی است برای جستجوپذیری متن مشکلی ایجاد نمی‌کند. نحوهٔ چینش حروف در این صفحه‌کلید را اینجا ببینید.

اعداد فارسی

ترجیح زیبایی نحوه‌ی نمایش بر جستجوپذیری و آسانی انتقال، در جای دیگری هم احتمالاً مشکلات زیادی برای خط فارسی در وب ایجاد کرده و آن نحوه‌ی تایپ اعداد است. بسیاری از وب‌نویسان به کمک ابزارهای موجود و در بعضی موارد -در مورد کسانی مانند من- به هر سختی که شده اعداد را به شکل فارسیشان تایپ می‌کنند (۰۱۲۳۴۵۶۷۸۹ به جای 0123456789، اگر شما هم به نوع مشابهی از این مازوخیسم مبتلا هستید توصیه می‌کنم این ابزار را امتحان کنید). مرورگرها و ابزارهای موجود، اغلب توانایی نمایش شکل درست اعداد در میانه‌ی متون فارسی را ندارند و استفاده از شکل یونیکد نویسه‌های عددی فارسی مشکل نازیبایی اعداد لاتین در متون فارسی را حل کرده. اما آیا این راه حل درست است؟ شما اگر بخواهید در متن صفحه‌ی وبی که اعداد آن با این شیوه تایپ شده اعداد را جستجو کنید در جعبه‌ی جستجو چگونه اعداد را تایپ می‌کنید؟ آیا می‌توان اعداد تایپ شده به این شیوه را از جداول به مایکروسافت اکسل برد و جمع ستونهای آنها را به راحتی به دست آورد. علی‌رغم این مشکلات بنیادی، من و احتمالاً بسیاری دیگر از طرفداران این شیوه به این کار خود ادامه می‌دهیم!

ایران نستعلیق

یکی دو باری کاربران گنجور رومیزی از من خواسته‌اند که «ایران نستعلیق» را فونت پیش‌فرض نمایش شعرها قرار دهم. چند سالی هست که این فونت با حمایت شورای عالی اطلاع‌رسانی به صورت رایگان در اختیار فارسی‌زبانان قرار گرفته و یکی دو سالی هست که قرار است «به زودی» نگارش جدید آن عرضه شود. در هر صورت، علی‌رغم زیبایی، این فونت مشکلات زیادی دارد. بریده شدن بالا و پایین کلمات از مشکلات معمول آن است. ایراد جالب دیگری که من دیدم آن است که «اعتصامی» را «اغتصامی» نمایش می‌دهد:

یکی از ایرادهای فونت ایران نستعلیق

به همین دلایل، حداقل تا چند سال بعد که احتمالاً نگارش بدون ایرادی از این فونت عرضه شود (یا به احتمال قوی‌تر، یک علاقمند زبان و خط فارسی بدون استفاده از بودجه‌های دولتی و صرفاً از روی دلسوزی و علاقه نگارش بهتری از چنین فونتی را ارائه کند) استفاده‌ی عملی از آن امکانپذیر نیست.

تاریخ ادبیات به روایت خبرگزاری فارس

چند روز پیش، شاعرانی که در حضور مقام معظم رهبری شعرخوانی کرده بودند اشعارشان را -اختصاصاً- در اختیار خبرگزاری فارس گذاشته بودند. بد نیست نگاهی به این شعرها بیندازید، جالبند: رهبر انقلاب گفتند این شعر را خوشنویسی کنید، شعر طنز سعید بیابانکی که در دیدار با رهبر انقلاب خوانده شد و شعر انتخاباتی امیری اسفندقه.

بعد از بازخوانی این شعرها دوری در اخبار فرهنگی فارس زدم و به این مطلب رسیدم در مورد احمد شاملو. مطالب آموزندۀ زیادی دارد این مقاله و از جملۀ بارزترینشان این است که فروغی بسطامی شاعر همدورۀ فریدون مشیری، رهی معیری و معینی کرمانشاهی بوده است.

فروغی بسطامی شاعر همدورۀ مشیری به روایت خبرگزاری فارس

البته من فقط به صورت سرسری و سطحی مقاله را خواندم وگرنه اهل فن احتمالاً با مرور دقیق مطلب از طریق آن به حقایق جدید و احتمالاً بدیعی راجع به تاریخ ادبیات ایران پی خواهند برد.

The Big Picture

The Big Picture (به فارسی احتمالاً «نمای کلی» یا «تصویر بیرونی») یک عکس‌بلاگ و زیرمجموعه‌ای از سایت روزنامۀ بوستون گلوب است. در این عکس‌بلاگ می‌توانید هر چند وقت یک بار معمولاً با توجه به مناسبتهای جاری مجموعۀ جالبی از عکسهای با اندازه و کیفیت بالا را مشاهده کنید. برای نمونه بد نیست سری به این آلبوم با عنوان رمضان ۲۰۰۹ بزنید که همین چند روز پیش به مناسبت آغاز رمضان در دسترس قرار گرفته است. آلبوم رمضان امسال این عکس‌بلاگ از ایران عکسی ندارد، اما آلبوم عکسهای رمضان پارسالش (در این نشانی) یک عکس از ایران و از فرایند پختن زولبیا دارد.

آلبوم عکس انتخابات ایران و همچنین سه آلبوم عکس مربوط به حوادث پس از انتخابات (این، این و این) نیز به نوبۀ خود جالبند (به خاطر انتشار همین عکسهاست که این سایت الان فیلتر شده است).

در حین مرور آلبومهای عکس این سایت، من تعدادی از عکسهای این سایت را گزینش کرده‌ام. ببینید:

معبدی در بوتان

معبدی در بوتان (مراسم تاجگذاری پادشاه بوتان)

مکه

نمایی از مکه (حج و عید قربان)

افغانستان

بزکشی (صحنه‌هایی از افغانستان)

ادامه خواندن “The Big Picture”

فتوشاپ پیش از اختراع کامپیوتر ;)

این تصویر را احتمالاً دیده‌اید: گوگل پیش از اینترنت یا گوگل ۱۹۶۰:

گوگل پیش از اینترنت

این یکی هم در همان مایه‌هاست: فتوشاپ واقعی یا فتوشاپ پیش از اختراع کامپیوتر (برای مشاهدۀ تصویر بزرگتر کلیک کنید):

فتوشاپ پیش از اختراع کامپیوتر

میانبر مزاحم

اگر مثل من با Ctrl+Shift+2 نیم‌فاصله می‌زنید، با ویژوال استودیو کار دارید و نهایتاً باید هر از چند گاه در محیط این نرم‌افزار فارسی تایپ کنید احتمالاً متوجه شده‌اید که تایپ نیم‌فاصله در محیط این نرم‌افزار در حالت پیش‌فرض ممکن نیست (من تا به حال با کپی مشکل را حل می‌کردم!). علت هم مشخص است: این کلید ترکیبی با یکی از میانبرهای ویژوال استودیو تداخل می‌کند. چند روز پیش یکی از همکاران میانبر متداخل 😉 را پیدا کرد (View.BrowsePrevious). برای حل مشکل از طریق پنجره‌ی Options این نرم‌افزار آن را غیرفعال کنید یا تغییر دهید (تصویر را ببینید).

Ctrl+Shift+2 یکی از میانبرهای پیش‌فرض ویژوال استودیو است

چشم حلبی

این مقاله را در مورد دکتر حسابی شاید دیده باشید. وقتی در گوگل دنبال عکس فرضی دکتر حسابی و اینیشتین می‌گردید علاوه بر آن عکسی که به روایت مقاله‌ی مزبور فرد مجاور اینیشتین در آن گودل ریاضیدان است، این عکس را هم به وفور می‌بینید:

اینیشتین و دکتر بهرام کورشون اوغلو

چند روز پیش با دوستان تصمیم گرفتیم «حسابی»ِ این عکس را هم پیدا کنیم. برای این کار می‌توان از یک موتور مقایسه‌ی تصاویر کمک گرفت. سایت TinEye یک چنین چیزی است. عکس مورد نظرتان را آپلود می‌کنید و این سایت تلاش می‌کند عکسهای مشابه آن را بیابد.

TinEye

به کمک این سایت مشخص می‌شود که شخصیت مجهول الهویه در عکس فوق بهرام کورشون اوغلو فیزیکدان ترکیه‌ایست.

کاربردهای دیگری هم می‌شود برای این سایت پیدا کرد. مثلاً فکر می‌کنم بشود به کمک چنین سرویسی راجع به چیزهایی که دور و برمان هستند (گلها، گیاهان، پرنده‌ها) و اسمشان را نمی‌دانیم (کلمه‌ی کلیدی برای جستجو در موردشان نداریم) به طریقی مشابه این و به کمک عکسهایی که از آنها می‌گیرم اطلاعات کسب کنیم. نظر شما چیست؟!

محاوره

در یکی از صحنه‌های فیلم کمدی اسمارت را بگیرید (محصول سال ۲۰۰۸) مأموران سازمان (احتمالاً تخیلی) جاسوسی «کنترل» دارند به گفتگوهای دو تروریست گوش می‌کنند. زیرنویس انگلیسی نسخه‌ای که من دارم اعلان می‌کند که گفتگوها به زبان پنجابی است، من هم اولین بار که فیلم را دیدم به گفتگوها دقت نکردم. بعدتر یکی از دوستان گفت که گفتگوی این دو نفر به فارسی است. در هر صورت این تکه از فیلم را بریده‌ام.

گفتگوها واضح و به فارسیِ روان است و غیر از تکه‌هایی که به دلیل تداخل با صحبتهای نقش اول فیلم درست شنیده نمی‌شوند کاملاً قابل تشخیص است. تکه‌هایی که من شنیدم:

– آفتاب! قهوه‌ت چطوره؟ [؟؟؟] مورد علاقه‌ی منه.

– خیلی خوبه! کافئین [داره؟]. مال تو چطوره؟

– مال منم خوبه! [؟؟؟] آفتاب! [؟؟؟] غذای مورد علاقه‌ی منه.

احتمالاً برای شما هم جالب است. ببینید:

[MEDIA=21]

رومیزی نو

کمی روی گنجور رومیزی کار کردم. حالا بالایش یک نوار ابزار دارد با چند دکمه، پایینش یک نوار وضعیت و خوب! یک کارهایی هم می‌کند 😉 . برایش یک نصاب ساختم و پروژه را به سایت سورس فورج منتقل کردم. تصویری از آن را ببینید:

گنجور رومیزی

دوستانی که آن فایل ۲۱ مگابایتی پیشین را دریافت کرده‌اند کافی است فقط این فایل اجرایی را دریافت کنند و آن را در پوشه‌ای که برنامه را در آن باز کرده‌اند جایگزین فایل قبلی کنند. باقی دوستان، در صورت تمایل برنامه را از اینجا دریافت کنند.

گنجور رومیزی

جریانات نقل و انتقالات که پیش‌تر بهشان اشاره کرده بودم به خوبی و خوشی به اتمام رسیده. اینترنت را مجبور شدم از داتک بگیرم به جای آسیاتک به خاطر این که آسیاتک، لایزر و شاتل در مرکز تلفن مرتبط با خانه‌ی جدید پورت خالی نداشتند. یادم بود که داتک شرکت چندان خوشنامی نیست، سرویسش هم کمی گران‌تر است و البته از لحاظ سرعت و کیفیت تا اینجایی که من دیده‌ام پایین‌تر از آسیاتک. در هر صورت، همین که توانستم ADSL بگیرم فکر کنم شانس آوردم.

گوشی جدید (نوکیا ۵۸۰۰) فایلهای متنی یونیکد فارسی را درست نشان می‌دهد. با تکیه بر این قابلیت، پیش‌تر اشعار گنجور را برای خودم به صورت سلسله‌مراتب فایل/دایرکتوری درآورده بودم و روی گوشی کپی کرده بودم. تصویرش را ببینید:

گنجور روی موبایل

چند وقت پیش، نسخه‌ی جدید میان‌افزار گوشی آمد. با این وجود، تلاشهای متوالی من برای بروزرسانی به نتیجه نرسید و نرم‌افزار بروزرسانی گوشی در میانه‌ی دریافت یا پس از دریافت کامل فایلها پیغام خطایی می‌داد و کار را نیمه‌کاره رها می‌کرد. کمی جستجو کردم، از توصیه‌ها یکی ریست گوشی بود و یکی فرمت کارت حافظه، که هر دو را انجام دادم و این دومی باعث شد گنجور آفلاینم از دست برود. گوشیم هم تا امروز بروز نشده.

چند بار در جواب دوستانی که از من سراغ نرم‌افزار رومیزی و آفلاین معادل گنجور را گرفته‌اند نشانی درج مهرارقام را داده‌ام و برای بعضی طبق تقاضا فایلهای متنی گنجور را فرستاده‌ام. با از دست رفتن گنجور آفلاین گوشی (که البته یکی دو روز پیش برگشت سر جایش) به نظرم رسید بد نیست برنامه‌ی کامپیوتری کوچکی برای کسانی که نیاز یا علاقه دارند به داده‌های گنجور به شکل آفلاین دسترسی داشته باشند بنویسم. این برنامه می‌تواند حسنهای دیگری هم داشته باشد. مهمترین حسنش آن است که می‌توان از طریق آن پایگاه داده‌های گنجور را به صورت عمومی منتشر کرد تا زمینه برای انجام کار مشابه، اشتقاقی یا تحقیقاتی فراهم شود و علاوه بر آن امکان ادامه‌ی کارهایی که تا به حال کرده‌ام در صورت بروز مشکل برای من فراهم شود. این کار را امروز انجام دادم.

پایگاه داده‌های گنجور را به یک پایگاه داده‌های SQLite تبدیل کردم (فعلاً اطلاعات وزن و قافیه، حاشیه‌ها و برچسبها داخلش نیست). برنامه‌ای ساده (و البته از لحاظ امکانات: ابتدایی) نوشتم تا بتواند محتوای این پایگاه داده‌ها را نشان دهد (فعلاً جستجو ندارد، برای اجرا نیاز به سکوی .NET ویرایش ۲ دارد، سرعت آن در نمایش آیتمهایی مثل فهرست غزلیات شمس و مانند آن چندان مناسب نیست). اگر علاقمند بودید ابتدا برنامه را با پایگاه داده‌های کوچکی که فقط اشعار حافظ را دارد از این نشانی دریافت کنید (اندازه‌ی فایل = ۷۶۲ کیلوبایت). آزمایشش کنید، اگر دیدید به دردتان می‌خورَد برنامه را با پایگاه داده‌های نسبتاً کامل از این نشانی دریافت کنید (اندازه‌ی فایل = ۲۱ مگابایت). کد منبع برنامه را (C#، قابل کامپایل در محیط Microsoft Visual C# 2008 Express Edition ،همراه پایگاه داده‌های اشعار حافظ در دایرکتوی Debug) از اینجا (اندازه‌ی فایل = ۸۲۲ کیلوبایت) دریافت کنید. تغییر و بازنشر فایلهای فوق با ذکر منبع اولیه آزاد است. چند تصویر از این برنامه ببینید:

گنجور رومیزی
گنجور رومیزی
گنجور رومیزی

پی‌نوشت: آخرین نسخه‌ی این برنامه را از اینجا دریافت کنید.